​Okul öncesi dönem, çocuğun bedensel zihinsel, duygusal ve toplumsal gelişiminin hızla geliştiği, karakter ve kişilik yapısının şekillenmeye başladığı, temel alışkanlıkların da çocuğa kazandırıldığı dönemdir. Bu dönemde akran ilişkileri çocuğa birçok beceri kazandırır. Akranlar çocukların kendi kişiliklerini geliştirmelerine yardımcı olurlar. Çocuk okul öncesi eğitimle akranlarıyla daha çok vakit geçirmeye başladıkça bu sosyal davranış kalıpları yeterli gelmemeye başlar ve çocuk sosyal uyumu yakalamak için çok daha farklı tutumlar ve yaklaşımlar geliştirmek zorunda kalır.

Peki bu süreç nasıl gerçekleşir?

Çocuklar okul öncesi dönemde akranlarıyla kurdukları iletişim biçimleri üzerinden kendileri hakkında geri bildirim alır, kendileri hakkında algılar oluşturur ve sosyal rollerine, konumlarına ve cinsel kimliklerine uygun davranışlar gösterirler. Böylece sosyal beceri ve empati becerileri gelişir. İşbirliği ve rekabet içeren etkinliklere katılmayı ve nasıl davranacaklarını öğrenirler. Kazandıkları bu beceriler, onların diğer insanlarla uyum içinde yaşamalarını sağlar.

0 – 3 Yaş Arası Arkadaşlık İlişkilerinin Gelişimi.

Bebeğin doğumdan sonra diğer yeni doğan bebeklerin sesini duyup ağlaması, ilk akran etkileşimi olarak değerlendirilebilmektedi r. Altıncı aydan itibaren bebek, etrafındaki diğer bebekler ona dokunduğunda ya da baktığında gülümsemektedir. Yaşamın ilk yılında, akran ilişkilerinde sosyal farkındalık ve dikkat ortaya çıkmaya başlamaktadır. Bu yaşta, çocuklar birbirlerine dokunurlar, gülümserler, birbirlerinin hareketlerine dikkat ederler. Bu dönemdeki sosyal etkileşimler, gelecekteki akran ilişkilerinin belirleyicilerindendir.

Çocuklar 9-13. aylar arasında, öncelikli olarak oyuncaklara tepki verirler. Bu nedenle diğer bir çocuğun varlığı; oyuncak için kavga etme, diğer çocuğu gergin bir şekilde izleme, ona vurma ve onu ısırma gibi saldırgan davranışlara yol açabilmektedir. On iki aylık bebekler yan yana getirildiklerinde karşılıklı ilişki kurma isteği görülmektedir. Birbirlerine bakar, yaklaşır, keşfeder ve daha sonra oyuncaklarını paylaşırlar. Temaslar kısa sürelidir ve birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar değişebilmektedir. Bir yaş civarında, çocuklar arasında iş birlikçi oyunun temel davranışları, iki yaş civarında da başkalarına yardımı amaçlayan davranışların başlangıç halleri görülebilmektedir. Daha çok bireysel ve ikili oyunlar tercih ederler.

4 – 6 Yaş Arası Arkadaşlık İlişkilerinin Gelişimi

Dört yaş çocuklarının arkadaşlarıyla ilgili algıları üç yaştan daha karmaşıktır. Okul öncesi dönemde yaşın ilerlemesiyle birlikte arkadaş gruplarındaki çocuk sayısında ve arkadaşlarla geçirilen sürede artış görülmektedir. Daha çok çocuğun oluşturduğu gruplarda oynanan oyunlar, çeşitlilik göstermekte ve süreleri artmaktadır. Ayrıca iş birliği gibi sosyal beceriler de bu dönemde gelişmeye başlamaktadır. Beş yaştan sonra çocukların anlaşmazlıklarını çözmek için sosyal davranışlar ve sözel tartışma gibi farklı stratejiler de geliştirmeye başladıkları görülmektedir. Beş yaşında diğer çocuklarla birlikte olma, iyi ilişkiler kurma isteğinin hâkim olduğu dönemin ardından, 6-7 yaş aralığında çocukların paylaşma, dostluk ve sempati gibi davranışlar sergilemelerinin yanı sıra, rekabet, kavga ve çatışmalar içine girdikleri gözlemlenebilmektedir. Akran ilişkileri, çocukta güven duygusunun oluşması, çocukların sosyal bilgi alışverişine girip bilgilerini sınamalarına olanak tanıması, sosyal bilişsel gelişmeyi arttırması, sosyal destek sağlaması, duygusal destek işlevi görmesi gibi nedenlerden ötürü çocukların sosyal, duygusal, bilişsel gelişimleri açısından çok önemlidir. Akran ilişkileri, bilişsel açıdan, okula uyumun, akademik hazır oluşun, akademik motivasyonun ve başarının, ileriki yıllardaki psikolojik sağlığın önemli belirleyicilerindendir. Sonuç olarak okul öncesi dönemde akran ilişkileri gelişim açısından büyük önem taşımaktadır.

Gamze TULUM/​Çocuk Gelişimci